A po shpërthen një betejë për pushtet brenda Qeverisë së Kazakistanit?

Ato që nisën si protesta paqësore dhe u përhapën shpejt në Kazakistan, duke u shndërruar në trazira të mëdha menjëherë pas Vitit të Ri, duket se kanë shkaktuar diçka krejt tjetër – një betejë për kontrollin e niveleve të larta të pushtetit në vend.

Protestat masive të ditëve të fundit në dhjetëra qytete për kushtet e këqija socio-ekonomike në një vend të pasur me naftë dhe burime të tjera, po errësohen nga një luftë për pushtet midis administratës së presidentit, Qasym Zhomart Toqaev dhe besnikëve të ish-presidentit të parë të vendit, Nursultan Nazarbaev.

Njoftimi i 8 janarit për arrestimin nën dyshimin për tradhti të ish-kreut të Komitetit për Sigurinë Kombëtare (KNB), Karim Masimov, ishte treguesi më i qartë se ndërkohë që forcat e sigurisë vazhdojnë operacionet e tyre “anti-terroriste” në mbarë vendin, një tjetër betejë po zhvillohet midis zyrtarëve më të fuqishëm të Kazakistanit.

Lëvizjet dhe kundërlëvizjet

Masimov, i cili u lirua nga detyrat e tij si shef i Komitetit për Siguri Kombëtare më 5 janar, është një peshk i madh në detin politik të Kazakistanit, megjithëse ai nuk është përmendur shumë në media në muajt e fundit.

Por, arrestimi i njeriut besnik të ish-presidentit Nazarbaev është një tregues kyç se presidenti aktual Toqaev po përdor dështimin e supozuar të inteligjencës dhe forcave të sigurisë vendase për të dalluar “terroristët e stërvitur nga jashtë” – Toqaev pretendon se ata ishin pas trazirave – me qëllim të pastrimit të Qeverisë nga besnikët e ish-presidentit Nazarbaev.

Nazarbaevit, 81 vjeç, i cili drejtoi Kazakistanin për gati 30 vjet deri në vitin 2019, iu dhanë poste të rëndësishme dhe pas largimit nga pozita e presidentit, pasi ai dhe disa nga anëtarët e familjes së tij vazhdojnë të kenë ndikim të madh në vend. Aq shumë, saqë presidenti Toqaev shpesh përqeshet nga kritikët dhe analistët se i është i varur nga Nazarbaev, i cili shumë prej tyre pretendojnë se ende ka ndikim në vendimmarrje në Kazakistan, pavarësisht largimit nga Presidenca.

Veprimi i Toqaevit pas shpërthimit të protestave masive për të hequr Nazarbaevin nga detyra e tij si kryetar i Këshillit për Siguri Kombëtare të Kazakistanit dhe më pas arrestimi i Masimovit, ishin shenjat e para se ai po “pastronte shtëpinë”.

Masimov ka qenë një njeri shumë i fuqishëm në Qeverinë kazake për më shumë se 20 vjet, duke shërbyer në dy mandate si kryeministër nën liderin autoritar Nazarbaev.

Më herët ai ishte ministër i Transportit dhe Komunikimit, ministër i Ekonomisë dhe Planifikimit të Buxhetit, Sekretar i Shtetit dhe kreu i Administratës Presidenciale të Nazarbaevit përpara se të bëhej shef i Këshillit për Siguri Kombëtare në vitin 2016.

Karriera e tij përpara shërbimit të tij në poste qeveritare është po aq e rëndësishme sepse si specialist i Kinës, Masimov përfaqësoi interesat tregtare të Kazakistanit në Pekin dhe Hong Kong në fillim të viteve të 90-ta dhe supozohej se kishte luajtur një rol në transferimin e parave në bankat e Hong Kongut për ish-presidentin Nazarbaev, i cili konsiderohet si një nga njerëzit më të pasur në Kazakistan.

Fakti që Masimov është i arrestuar dhe i akuzuar për krime të rënda duket se është një shenjë e keqe për Nazarbaevin dhe anëtarët e pasur dhe të fuqishëm të familjes së tij, asnjë prej të cilëve nuk është parë në publik që nga fillimi i protestave.

Në të njëjtën kohë, sekretari për media i ish-presidentit Nazarbaev, Aidos Ukibay shkroi në Twitter më 8 janar se “Elbasy (titull nderi për i Nazarbaevin e që do të thotë “udhëheqës i kombit”) ndodhet në kryeqytetin e Kazakistanit, qytetin e Nur-Sulltanit”.

Ky formulim është domethënës pasi kishte raporte të pakonfirmuara më 7 janar se Nur-Sulltan nuk ishte më emri që zyrtarët kazak po përdornin për kryeqytetin, duke nxitur kështu edhe më shumë thashethemet se Nazarbaev dhe trashëgimia e tij po shkatërroheshin tërësisht nga presidenti aktual Toqaev.

Ishte Toqaev ai që e riemëroi kryeqytetin nga Astana në Nur-Sulltan menjëherë pasi Nazarbaev dha dorëheqjen më 19 mars 2019 dhe ia dorëzoi pushtetin Toqaevit, besnik i tij për një kohë të gjatë.

Asgjë për të parë këtu

Në një përpjekje të dukshme për të shpërndarë idenë se nuk ka ndonjë problem mes dy liderëve, Ukibay tha se “Elbasy po zhvillon një sërë takimesh konsultative dhe është në kontakt të drejtpërdrejtë” me presidentin Toqaev.

Ai u kërkoi mediave që të mos përhapin “informacion të rremë dhe spekulativ” dhe më e rëndësishmja, këmbënguli se Nazarbaev vullnetarisht kishte hequr dorë nga pozita e kreut të Këshillit të Sigurisë Kombëtare.

Një postim vijues në Twitter nga Ukibay shtoi se “Nazarbaev ka pasur disa biseda me telefon me liderët e qeverive që janë miqësore me Kazakistanin”.

Megjithëse nuk ka pasur raportime që Nazarbaev ka biseduar me krerët e vendeve mike si Rusia apo Kina, të cilët kanë thënë publikisht se kanë folur me Toqaevin, një raport i 5 janarit thoshte se udhëheqësi bjellorus Alyaksandr Lukashenka kishte folur me të vërtetë me Nazarbaevin për trazirat.

Ukibay shkroi gjithashtu në Twitter se “Elbasy u bën thirrje të gjithëve që të mblidhen rreth presidentit të Kazakistanit për të kapërcyer sfidat aktuale dhe për të siguruar integritetin e vendit tonë”.

Këto komente janë interesante pasi sugjerojnë se Nazarbaev duhet të njihet ende si “udhëheqësi i kombit” dhe, së dyti, se ai është në kontakt dhe mbështet Toqaevin në përpjekjet për të shtypur protestuesit në mënyrë që të rimarrë kontrollin e vendit pas trazirave që kanë lënë zyrtarisht dhjetëra të vdekur, qindra të plagosur, rreth 6,000 persona të arrestuar dhe qindra milionë dollarë dëme materiale.

Por, për shkak të një bllokimi të internetit të imponuar nga shteti dhe ndërprerjes së shërbimeve të telefonisë celulare brenda Kazakistanit, këto shifra është e pamundur që të verifikohen edhe pse raportet e pakta që kanë dalë nga ndërprerja e komunikimit, flasin për shifra më të mëdha viktimash.

Gjatë gjithë krizës, Nazarbaev nuk është parë apo dëgjuar, megjithëse kjo nuk është domosdoshmërisht një tregues që diçka nuk shkon me Elbasyin ose se ai po heshtet nga presidenti.

Viteve të fundit ka qenë zakon i Nazarbaevit që të zhduket nga publiku kur ka pasur trazira në Kazakistan. Por, fakti që një zyrtar besnik si Masimov është nën arrest, sigurisht nuk është një shenjë e mirë për Nazarbaevin.

Sidoqoftë, vlen të përmendet se Masimov nuk ka lidhje me klanet e fuqishme në Kazakistan dhe për këtë arsye ishte një objektiv i lehtë për presidentin Toqaev.

Fillimi

Protestat paqësore pas një rritjeje drastike të çmimeve të karburantit që filloi në qytetin perëndimor të naftës Zhanaozen, menjëherë pas Vitit të Ri u shndërruan shpejt në protesta për problemet ekonomike, mungesën e mundësive për të marrë pjesë në procesin politik dhe dështimin e Qeverisë për të bërë më shumë për të zgjidhur ndonjë nga këto probleme.

Presidenti Toqaev urdhëroi uljen e çmimit të karburantit, më pas pranoi dorëheqjen e Qeverisë më 4 janar në përpjekje për të qetësuar trazirat që po rriteshin më shpejt nga sa mund të pritej.

Por, më 5 janar ai ndryshoi tonin e tij dhe tha se “terroristët e stërvitur nga të huajt” ishin pas protestave dhe Toqaev e përdori këtë si pretekst për të urdhëruar një operacion sigurie që përfundimisht mbuloi të gjithë vendin dhe bëri thirrje për ndihmë nga Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) e udhëhequr nga Rusia.

Deri në atë kohë dhe me Masimovin ende në krye të Këshillit Kombëtar të Sigurisë, policia dhe forcat e sigurisë kishin qenë jashtëzakonisht pasive, ndërsa protestat u rritën në përmasa dhe u përhapën në të gjithë vendin.

Që nga emërimi i Toqaevit si president në detyrë në vitin 2019, ka pasur një epokë të re protestash në Kazakistan të papara që nga fundi i viteve të 90-ta, dhe forcat e zbatimit të ligjit dhe të sigurisë janë bërë gjithnjë e më të afta për t’iu kundërvënë shprehjeve publike të pakënaqësisë, duke u përballur me shpejtësi me qindra njerëz dhe duke ndaluar aktivistët dhe organizatorët para mbajtjes së protestave të planifikuara.

Protestat e fundit nuk kanë ndonjë liderë të qartë dhe ato shpërthyen spontanisht, por duket e çuditshme që ndërsa protestuesit marshonin nëpër rrugët e qyteteve dhe u mblodhën në një numër të madh në sheshet kryesore, autoritetet prisnin që të vendosnin forcat e rendit për të shuar trazirat në rritje, derisa Masimov u shkarkua nga pozita e shefit të Këshillit Kombëtar të Sigurisë.

“20,000 terroristë”

Kishte disa njerëz të armatosur në mesin e mijëra demonstruesve në Almati gjatë mbrëmjes së 5 janarit dhe ata u përfshin në të shtëna me forcat e sigurisë, pasi ndërtesat qeveritare u pushtuan ose u dogjën dhe shumë dyqane u plaçkitën.

Është e paqartë se kush qëndron pas dhunës, megjithëse zyrtarët kazakë me siguri do të japin pretendime të mëtejshme se kush janë ata dhe çfarë i motivoi.

Presidenti Toqaev pretendoi se vetëm në Almati kishte 20,000 terroristë dhe deri më 7 janar, i gjithë vendi ishte në një alarm të “nivelit të kuq” për shkak të një “kërcënimi terrorist”.

Më pas ai njoftoi se kishte autorizuar forcat e sigurisë të “qëllonin për të vrarë pa dhënë asnjë paralajmërim”.

Se si një numër kaq i madh “terroristësh” mund të kishin qenë të pranishëm në Kazakistan –me sa duket pa tërhequr vëmendjen e shërbimeve të sigurisë që janë treguar kaq efikase në pengimin e përpjekjeve të grupeve të vogla opozitare aktive në Kazakistan –është shumë e vështirë të imagjinohet.

Toqaev tha përmes llogarisë së tij në Twitter më 7 janar se kishte pasur “gjashtë valë” sulmesh nga terroristët në Almati dhe përsëri tha se ishin 20,000, “disa prej tyre nuk flisnin gjuhën kazake”, të cilët “po rrihnin dhe vrisnin policët dhe ushtarë të rinj… po plaçkisnin objektet dhe dyqane private, po vrisnin qytetarë dhe po përdhunonin vajza të reja”.

Këto postime në Twitter më pas u fshin.

Një nga teoritë që është përpahur është se ata që ishin të armatosur dhe me sa duket po plaçkisnin ishin anëtarë të grupeve të organizuara kriminale që lulëzuan nën qeverinë e Nazarbaevit, dhe ndoshta u lëshuan për të kundërshtuar çdo përpjekje për të hequr Nazarbaevin dhe rrethin e tij të brendshëm nga pushteti.

Ky sugjerim lidhi me organizimin e grupeve të armatosura vëllanë e Nazarbaevi, Bolat dhe gjithashtu nipin e ish-presidentit, Samat Abish, i cili është zëvendësudhëheqës i Këshillit Kombëtar të Sigurisë.

Abish thuhet se u shkarkua më 5 janar, por sipas shërbimit të shtypit të Këshillit Kombëtar të Sigurisë më 8 janar, ai është ende në postin e tij.

Pse tani?

Ajo që mund të kishte shkaktuar konfliktin e brendshëm të Qeverisë është gjithashtu një çështje hamendjeje, me shumë të tillë që thonë se protestat u përdorën për të rrëmbyer pushtetin.

Akezhan Kazhegeldin, i cili ishte kryeministër në vitet e 90-ta nën regjimin e ish-presidentit Nazarbaev, përpara se të shkonte në mërgim, tha se besonte se kishte një “komplot” kundër presidentit Toqaev nga forcat e sigurisë, gjë që mund të shpjegojë pse Toqaev kërkoi ndihmë nga CSTO, pasi kishte humbur besimin në forcat e tij.

Kazhegeldin pyeti se pse zyrtarët vendas të zbatimit të ligjit nuk arritën të zbatonin shtetrrethimin mbarëkombëtar që ishte vendosur dhe pyeti “si ndodhi që ndërtesa e Këshillit Kombëtar të Sigurisë në Almati u plaçkit dhe armët ranë në duart e njerëzve të panjohur?”.

Një arsye tjetër për manovrimin mund të vijë nga video e një vizite të Toqaeviz dhe Nazarbaevit në Moskë më 27 dhjetor, që tregon se Nazarbaev është mjaft i dobët, duke bërë që disa të besojnë se mbështetësit e presidentit të parë kazak besojnë se ai është afër vdekjes dhe po përdor mundësinë e ofruar nga trazirat për të sfiduar dhe larguar Toqaevin nga pushteti.

Të tjerë thonë për të njëjtën arsye se ishin njerëzit e Toqaevit që vepruan në një përpjekje për të rritur fuqinë e tyre përpara se Nazarbaev të vdiste.

Disa e interpretojnë vendimin e shpejtë të Rusisë për të vendosur një forcë të vogël paqeruajtëse të CSTO-së në Kazakistan – hera e parë në ekzistencën 30-vjeçare që ajo ka vendosur një forcë të tillë – si një shenjë e mbështetjes së Kremlinit për Toqaevin.

Madje ka teori që sugjerojnë se Nazarbaev dhe Toqaev po punojnë së bashku si pjesë e një plani për të çliruar veten nga zyrtarë të tjerë, të paspecifikuar.

Analisti politik kazak, Dimash Alzhanov vuri në dukje se nëse Nazarbaev ose familja e tij largohen ose janë larguar tashmë nga Kazakistani, ata mund ta bëjnë këtë vetëm me dijeninë dhe miratimin e Toqaevit.

Informacionet e reja që do të dalin në ditët në vijim, teksa ngjarjet do të vazhdojnë të zhvillohen, padyshim që do të rrisin ose hedhin poshtë disa nga analizat dhe mund të dalin edhe më shumë skenarë të makinacioneve në prapaskenë.

Është e drejtë të thuhet se edhe pse disa nga protestat paqësore vazhdojnë, dhe derisa forcat e sigurisë ndjekin “terroristët e stërvitur nga jashtë” të Toqaevit, ka një betejë tjetër që po zhvillohet brenda sallave të pushtetit në Nur-Sulltan që do të formësojë të ardhmen e vendit në muajt dhe ndoshta vitet e ardhshme. /REL/